Evliya Çelebi’nin Gözüyle Tokat
Bu eser, Evliya Çelebi’nin Tokat izlenimlerini içermekte ve bu tarzda alanında yazılmış ilk akademik çalışma özelliğini taşımaktadır. Bu amaçla Seyahatname titizlikle incelenmiş ve Tokat’la ilgili tüm kayıtlar bir araya getirilmiştir. Evliyâ Çelebi’nin Tokat’ı ziyaret ettiği tarih 1066/1656’dır. Bu tarihteki seyahatleri kitabın beşinci cildinde yer almaktadır. Yine eserinin üçüncü cildinin birinci kitabında özellikle Niksar, Zile ve Turhal ilçeleri ve buralara bağlı beldeler hakkında da önemli kayıtlar mevcuttur.
Müellifin Tokat ile ilgili verdiği bilgilere bakıldığında eserinde Tokat’a pek çok şehir ve beldeden daha fazla yer ayırmış olduğu görülmektedir. Dolayısıyla onun verdiği bilgiler ışığında Tokat ilimizin bundan yaklaşık dört yüz yıl önceki yaşantısı hakkında bir kanaate sahip olabilmekte ve o günün Tokat’ını zihinlerimizde canlandırma imkânımız olmaktadır. Bu sayede Tokat’ta hem halen mevcut olan hem de bir şekilde yok olmuş yapılar hakkında bazı bilgilere ulaşılmaktadır. Şehirde çok sayıda Selçuklu ve Osmanlı mimarilerinin en güzel örneklerinin görülebileceği, cami, medrese, tekke, aşevi, han, hamam vb. yapılar vardır ve bu yapıların pek çoğu günümüzde de varlıklarını devam ettirmektedir. Evliya Çelebi’ye göre Tokat halkı dindarlığıyla nam salmış, çalışkan ve edep sahibi insanlardır. Aynı zamanda çok yardımseverdir. İslami ilimlere meraklıdır. Çocuklara erken yaşlardan itibaren din eğitimi verilmektedir.